Ալեք Տեկիրմենթաշ,
Դպրոցասէր վարժարան, 7-րդ դասարան
Նափոլէոն Պոնափարթի կեանքն ու պատերազմները
Նափոլէոն Պոնափարթ, 1804-էն 1815 ֆրանսացիներու կայսր, ծնած է Աժաքսիօ, Քորսիքա։ 1779-էն 1788 կը յաճախէ Պրիենի (Ֆրանսա), ապա Փարիզի զինուորական դպրոցները։ 1793-ին աչքի կ’իյնայ իր ռազմավարութեամբ, որու շնորհիւ Թուլոն քաղաքը կ’ազատագրէ անգլիացիներու ձեռքէն։ Կը ստանայ զօրավարի կոչում։
1796-ին կ’ամուսնանայ Ժոզեֆին տը Պոհարնէի հետ, իսկ 1810-ին՝ աւստրիացի իշխանուհի Մարի Լուիզի հետ։
Յաջողութեամբ կը ղեկավարէ արշաւանքները դէպի Իտալիա (1796-1797) եւ դէպի Եգիպտոս (1798-1801)։
Ֆրանսայի գլխաւոր պաշտօնատարը (consul) կ’ըլլայ մինչեւ 1804։
18 Յունուար 1800-ին կը հիմնէ Ֆրանսայի Դրամատունը, Banque de France։
1801-ին կը ստորագրէ հռչակագիր մը, ուր կը ճանչնայ, որ կաթոլիկ կրօնքը ֆրանսացիներու մեծամասնութեան կրօնքն է, բայց ոչ պետութեան։
Կը ստեղծէ Պատուոյ Լէգէոնը 19 Մայիս1802-ին։ Բանալ կու տայ միջնակարգ դպրոցներ։
Կը վերակազմէ Ֆրանսայի արդարադատութիւնը. 21 Մարտ 1804-ին կը հրատարակէ քաղաքացիական օրէնսգիրքը, որ կը կոչուի Նափոլէոնի օրէնսգիրք։
1804-ին Ֆրանսայի ծերակոյտին որոշումով կայսրութիւն կը հռչակուի ու Պոնափարթ կը դառնայ ֆրանսացիներու կայսր Նափոլէոն Ա. անունով։ 2 Դեկտեմբեր 1804-ին ինքզինք կը թագադրէ Փարիզի Աստուածամօր տաճարին մէջ, Պիոս Է. պապին ներկայութեամբ։
1805-ին Նափոլէոն Ա. կայսրը Իտալիան թագաւորութիւն կը հռչակէ ու ինք կը դառնայ Իտալիոյ թագաւոր։ Կ’ուզէ իշխել ամբողջ Եւրոպային, պատերազմներ կ’ընէ, յաղթանակներ կը տանի 1805-ին աւստրիացիներու եւ ռուսերու դէմ՝ Օսթերլիցի ճակատամարտին, 1806-ին Բրուսիայի դէմ՝ Իենայի ճակատամարտին, 1809-ին աւստրիացիներու դէմ՝ Վակրամի ճակատամարտին։ Եղբայրներուն կը յանձնէ իր դաշնակից երկիրներու իշխանութիւնը. Ժոզէֆ Պոնափարթ կը թագաւորէ Նափոլիի, ապա Սպանիոյ, Լուի Պոնափարթ՝ Հոլանտայի, Ժերոմ Պոնափարթ՝ Ուեսթֆալիայի։
Նափոլէոն Ա.ի կայսրութիւնը կը մեծնայ։ Բայց 1812-ին կը պարտուի Ռուսաստանի դէմ եւ 1813-ին Բրուսիայի դէմ։ Մեծ տէրութիւնները՝ Բրիտանիա, Ռուսաստան, Բրուսիա եւ Աւստրիա կը դաշնակցին Նափոլէոնի դէմ։ 31 Մարտ 1814-ին Փարիզը կ’իյնայ։ Նափոլէոն կը պարտուի։
Նափոլէոն Ա. կ’աքսորուի Էլպա կղզին։ Կը պահէ կայսր անունը, բայց կ’իշխէ միայն այդ պզտիկ կղզիին։
Կը վերադառնայ Ֆրանսա, 20 Մարտ 1815-ին իշխանութիւնը նորէն իր ձեռքը կ’առնէ 100 օրուան համար։ Բայց Եւրոպան կը միանայ իրեն դէմ ու Նափոլէոն կը պարտուի 18 Յունիս 1815-ին Ուոթերլոյի (Պելճիքա) ճակատամարտին։
Անգլիացիները զինք կ’աքսորեն Սրբուհի Հելեն կղզին, Ատլանտեան ովկիանոս, ուր կը մեռնի 1821-ին։ Մարմինը Ֆրանսա կը տեղափոխուի 1840-ին ու կը հանգչի Էնվալիտի զինուորական թանգարանը։
