լեզուն՝ ազատութիւ՞ն, թէ՞ կաշկանդում. մաս Ա.

Գրող Աթիք Ռահիմիի խօսքերը դուռը բացին հետաքրքրական խօսակցութեան մը։ Արդեօ՞ք լեզու մը կրնայ կաշկանդել կամ արտօնել մեր ազատ եւ անկեղծ արտայայտութիւնը։

Հայերու մեծամասնութիւնը քանի մը լեզուներ խօսելու բախտը ունի մինչեւ հիմա։ Իր գաղթած երկիրները, ըլլայ արեւելեան, ըլլայ արեւմտեան կողմը աշխարհի, իր առջեւ բացած են նոր հորիզոններ եւ տարբեր մշակոյթներ։ Ժամանակի ընթացքին, նոր սերունդները սկսան որդեգրել երկրորդ մշակոյթը, սորվիլ նոր լեզուն, երբեմն իրենց  մայրենի լեզուէն առաջ եւ սկսան շատ աւելի հանգիստ ձեւով արտայայտուիլ օտարութեան մէջ։ Ի վերջոյ, կը նախընտրեն արտայայտուիլ այդ նոր լեզուով, որովհետեւ այն իրենց առջեւ կը բանայ նոր ձեւի ազատութեան մը դուռը։

Մէկ կողմէն, դժուար է զիրենք մեղադրելը։ Հարկաւ, հայն ալ ունի հարուստ մշակոյթ, հազարամեայ պատմութիւն եւ բացառիկ արուեստագէտներ, որոնք կրնան ներշնչել մեզ, մանաւանդ սփիւռքի մէջ, դեռ հարիւրաւոր տարիներ։

Ոչ, մշակոյթի պակասութեան խնդիր չէ։

Իրապէս, շատերուն համար հայերէնը ապստամբութեան լեզու չէ։ Սահման ճեղքելու լեզու չէ։ Ներքին կամ մտերիմ գաղափարներ արտայայտելու լեզու չէ։

Ինչո՞ւ։ Որովհետեւ հայերէնը Գրիգոր Նարեկացիին լեզուն է, Աստուծոյ օգնութեամբ Մեսրոպ Մաշտոցին ստեղծած տառերուն լեզուն է։ Եթէ ընդունինք, որ հայերէնը ժողովուրդին ներկայացուած է իբրեւ սուրբ լեզու, ուրեմն մենք պէտք է զայն պաշտպանենք, վերէն ինկած գանձի մը նման, որմէ կախեալ է մեր գոյութիւնը։ Իբրեւ հայ մեր դերը մինչեւ հիմա եղած է անխաթար պահել լեզու մը, որ միշտ ապրած է սպառնալիքներու տակ։

Ճիշտ է, որ մեր պատմութիւնը մեզ ստիպած է աւելի պաշտպանողական   մօտեցում մը որդեգրել մեր լեզուին հանդէպ, քան ազատ յարաբերութեան։ Եւ որովհետեւ հայերէնը մեր մշակոյթը պաշտպանելու լեզուն է, կը թուի որ աւելի ժամանակ անցուցած ենք պահպանելով հինը, քան կեդրոնանալով լեզուի կարողականութեան վրայ։

Լեզուի մը ազատութեան կամ խեղդումի գաղափարները գոյութիւն ունին միայն այդ լեզուին հանդէպ ժողովուրդին զգացումներուն եւ աշխարհին հետ անոր վերաբերութեան մէջ։ Լեզու մը, ինքնին, չունի ժողովուրդի մը վրայ ուժ կամ զգացումներ։

Լեզուն կենդանի ըլլալու համար պէտք ունի խօսուելու, կարդացուելու եւ գրուելու, ո՜չ թէ որպէսզի ապահովուի իր յաւիտենական գոյատեւումը, այլ որպէսզի ժողովուրդը ունենայ գործիք մը արտայայտելու իր ազատ միտքը եւ զգացումը։

Այս վերջին կէտը կարեւոր է։ Լեզուն չէ որ արգելք կը հանդիսանայ այս ազատութեան։ Իր ժողովուրդն է։ Աւելի ճիշդը, ժողովուրդին զգացումները լեզուին հանդէպ։ Հայերէնը պէտք է դառնայ միջազգային գործիք մը, ամենէն անհրաժետը մեր եւ եկող սերունդներուն համար։

Հարկա՜ւ հիանանք մեր տառերով, հպարտութեամբ կախենք այբուբենը մեր տուներու պատերուն, շարունակենք պատմել Մեսրոպ Մաշտոցի մասին եկող սերունդներուն, որ հասկնան մեր պատմութեան եզակիութիւնը, բայց նոյն ժամանակ, հարստացնենք հայերէնը նոր բառերով (որ իրապէս պէտք ունի), ազատենք լեզուն մեր սորված մտապատկերներէն եւ թոյլ տանք, որ գործածողներուն համար ըլլայ շատ աւելի ազատարար լեզու։Կ’երազեմ ուրիշ աշխարհ մը, ուր մեր լեզուի հորիզոնը այնքան լայն ըլլայ, որ օտարները նախանձին եւ նախընտրեն արտայատուիլ հայերէնով։